Кортизол е хормон кој зголемено се излачува во моменти на физички или ментален стрес. Односно, во моменти на голем напор, како вежбање или долготрајно трчање, разни стресни животни ситуации. Исто така постои зголемено излачување на кортизол во моменти на изгладнетост и ненаспаност.
Тој е неопходен за телото во нормално ниво. Врши многу важни функции, на пример помага во регулација на балансот на вода и сол во телото и крвниот притисок. Меѓутоа покачен кортизол е проблем.
Покачениот кортизол влијае врз мускулите така што ги разложува, односно ги разложува протеините на мускулите преку вадење на аминокиселините. (Аминокиселините се градбени единици на протеинот а протеинот е градбена единица на мускулот.) Ова разложување се одвива за аминокиселините да се транспортираат до црниот дроб каде ќе се претворат во гликоза (крвен шеќер). Една од причините за ова е дека телото сака да создаде гориво и енергија. На овој начин кортизолот предизвикува телото да ги „конзумира“ и троши мускулите за потребите на енергија претворајќи ги во шеќер. Но не значи дека ќе го исконзумира целиот тој шеќер.
Кортизолот е корисен во ситуации кога човек треба инстантно да се бори или да бега – во таков момент на телото му треба дополнителна енергија и веднаш ја добива од внатрешни извори. Тоа е една од функциите на кортизолот. Меѓутоа, покачен кортизол е негативен за мускулната маса бидејќи ги разложува мускулите претворајќи ги во шеќер (за инстант енергија). Прекумерното вежбање, немање оброк по вежбањето, недоволно спиење, стресност, сите овие фактори водат кон зголемено ниво на кортизол. Друг негативен ефект на покачениот кортизол врз мускулната маса е дека тој е целосно спротивен на тестостеронот, односно кога нивото на кортизол се зголемува, нивото на тестостерон автоматски се намалува. Овие два хормони се спротивставени еден на друг и не можат да постојат истовремено на исто или високо ниво.
Друга негативна функција е дека високо ниво на кортизол го потиснува имунитетот. Доколку некогаш сте искусиле разболување по тренинг, тоа е показател на намален имунитет.
Дејство
Кортизолот се излачува во моменти на стрес во кои на телото му треба дополнителна енергија. Таа енергија ја создава преку конверзија на нејаглехидратни материи во шеќери. Така, кортизолот покачува шеќер, но не дозволува инсулинот да го оттргне, односно да го однесе во клетките. Зошто?
Во моменти на стрес, кортизолот прекинува многу телесни функции како на пример репродуктивните хормони, дигестивните процеси, процесите на лечење и поправка во телото. Стресот значи некаква загрозеност. Телото е адаптирано на овој начин да се справува со ситуации кога е загрозено. Во такви ситуации на телото не му треба репродукција или лечење, наместо тоа, енергијата ја пренасочува во функциите кои му се потребни за да се бори или да бега а ги намалува сите други функции.
На пример човек во ситуација на стрес (која за телото кажува дека треба да се бори или да бега), нема желба за репродукција. Во таков момент нема желба да јаде, нема апетит. Механизмот е изгаснат. (Зголемениот апетит доаѓа подоцна, но за тоа ќе кажеме во друга прилика.) Наместо телото да се бори со инфекции, енергијата што би се доделила на имуниот систем, се доделува на други делови. Кортизолот го става телото во состојба да се бори или да бега, така што ги појачува телесните функции одговорни за тоа а ги гаси или намалува сите други функции. Во таков момент обично доаѓа до зголемена моментална енергија, слух, осетливост.
Сето ова е нормално доколку станува збор за ретки ситуации. Телото се враќа во нормала. Но ако човек е често под стрес, тој ќе има хронично покачен кортизол.
Хронично покачен кортизол
Хронично висок кортизол ќе предизвика и хронично покачен инсулин и хронично намален тестостерон и хормон за раст!
Кортизолот не дозволува другите делови од телото да добијат од енергијата од покачениот шеќер, туку само потребните делови. Така хронично покачен кортизол може да предизвика хронично намален имунитет и склоност кон разни заболувања. Доколку телото сте го префрлиле во режим на согорување масти, покачен кортизол ќе го врати во режим на согорување шеќери.
Шеќерите даваат многу брза енергија а на кортизолот тоа му е потребно бидејќи станува збор за некаква стресна ситуација, итност, закана.
Затоа кортизолот спречува искористување на мастите.
Хронично висок кортизол = хронично високо ниво на шеќер. Тоа води кон покачен инсулин бидејќи постојано има висок шеќер. Неискористениот шеќер се претвора во масти и се складира како сало, првенствено во пределот на половината и внатре во стомачната празнина околу органите. Понатаму инсулинот почнува да има сè помал и помал ефект и затоа почнува сè повеќе да се излачува. Се преоптоварува жлездата што го излачува инсулинот и потоа се влошува нејзината функција. Доколку ова продолжи, телото може да почне да не излачува доволно инсулин.
Кортизолот е една од главните причини за дебелеење и акумулација на масти околу половината и внатрешноста на стомакот, околу органите. Дури и слабичок човек, кој е хронично со покачен кортизол ќе акумулира масти во пределот на половината, прво во внатрешноста на стомачната празнина.
Препораки:
- Имајте оброк во рок од 60 минути по тренингот.
- Не трчајте и не вежбајте по 22:00 часот бидејќи во тој период телото почнува да ги гаси своите функции и автоматски е поранливо бидејќи и имунолошкиот систем е помалку активен. Тогаш вежбањето претставува огромен стрес за телото. Имунолошкиот систем тоа го препознава како напад и почнува да се брани. Температура (треска), алергиски реакции, се некои од можните ефекти од напорот на телото да се брани.
- Не вежбајте секој ден, не вежбајте над 60 мин. Тренингот треба да трае максимум 60 минути, идеално 45, со ден одмор по секој тренинг.
- Спијте барем 8 часа дневно. Недоволно спиење многу ќе го покачи кортизолот.
- Намалете со кафето. Пијте до 2 кафиња дневно. Многу кафе = многу кортизол.
- Избегнувајте алкохол. Особено честото пиење, силно го покачува кортизолот.
- Ако често сте стресни, нервозни, вознемирени, ќе имате висок кортизол. Време е за промена. Преземете нешто, без лекови за смирување.
31.10.2018
Дино Николиќ
Креатор и автор на Мускултура
Здравствен тренер
Фитнес инструктор и тренер за кондиција и сила
Сертификуван нутриционист
